Omuz Çıkığı: Nedenleri, Tedavi Yöntemleri ve Sık Sorulan Sorular

Omuz Çıkıkları

Omuz çıkıkları, insan vücudunda en sık görülen eklem çıkıklarıdır. Omuz eklemi; skapula kemiğinin glenoid yüzeyi ile humerus başı arasındaki uyumun bozulması sonucunda yerinden çıkar.

En sık rastlanan tip, travmaya bağlı öne çıkık (anterior çıkık) olmakla birlikte; arkaya çıkık (posterior çıkık), çok yönlü çıkıklar ve subluksasyon (yarı çıkık) durumları da görülebilir.

Anatomik Yapılar

Omuz eklemi, kemik yüzeylerin yanı sıra şu yapılar tarafından desteklenir:

• Eklem kapsülü
• Glenohumeral ligamentler (kapsülün güçlü katlantıları)
• Labrum: Glenoid yüzeyi çevreleyen ve kapsülle bağlantıyı sağlayan fibrokartilaj yapı

Omuz çıkığı sırasında bu yapılardan en az biri hafif veya orta düzeyde zarar görür. Birden fazla yapının hasarlanması, çıkığın tekrarlama riskini belirgin şekilde artırır. Tedavi planlamasında zarar gören yapıların mümkünse tekrar orijinal haline getirilmesi (Artroskopik Bankart Tamiri) hedeflenir. Şayet kemik yapılar fazla zarar görmüşse alternatif cerrahiler (Laterjet-Remplisaj vb) planlanır.

Tekrar Çıkık Riskini Etkileyen Faktörler

Boileau 2007 yılında omuz çıkıklarının tekrarlama oranlarını etkileyen risk faktörlerini net biçimde ortaya koymuştur. Bu faktörler şunlardır:

• Yaş: Özellikle 20 yaş altı
• Spor katılım düzeyi: Profesyonel veya rekreasyonel
• Spor tipi: Temas sporları tekrarlama riskini artırır
• Eklem laksitesi (gevşekliği)
• Kemik yaralanmaları

Genç hastalarda, omuz çıkığının aynı yıl içerisinde tekrar etme ihtimali oldukça yüksektir. Profesyonel düzeyde sporcu olmak veya  kontak sporlara (boks-güreş-uzak doğu sporları vb) katılım çıkık riskini arttırabilmektedir. Kemik hasarının varlığı ve büyüklüğü gibi risklerin arttığı durumlarda tedavi planlamasında dikkatli olunmalıdır. Risk faktörlerinin yüksek olması tedavi seçiminde Artroskopik Bankart Tamiri gibi onarım işlemlerinden Laterjet gibi kurtarma cerrahilerine kayışa neden olmuştur. 2000’li yıllardan bu yana Stephen Burkhart ve Eiji Itoi’nin öncülük ettiği çalışmalar, özellikle kemik yapıların hasar gördüğü vakalarda yalnızca uygun kemik cerrahilerinin kalıcı çözüm sağlayabileceğini göstermiştir.

Artroskopik Bankart Tamiri (Onarımı) Nedir?

Artroskopik Bankart Onarımı, omuz ekleminin ön kısmındaki labrum ve kapsül yırtığının (Bankart lezyonu) kapalı yöntemle (artroskopik) onarılması işlemidir. Bu ameliyat, tekrarlayan omuz çıkıklarının (özellikle travmatik anterior instabilite) en sık uygulanan cerrahi tedavisidir.

Temel Tanım

Omuz çıkığı sonrası, humerus başı öne doğru çıkar ve bu sırada eklemin ön kenarındaki labrum (kıkırdak dudak) ve bazen kapsül yırtılır. Bu hasara Bankart lezyonu denir. Artroskopik Bankart tamiri, küçük kesilerden girilerek kamera (artroskop) eşliğinde labrumun ve kapsülün kemik kenarına ankorlar (vida veya sütür materyali) yardımıyla dikilmesi işlemidir.

Cerrahi Aşamalar

1. Artroskopik giriş: 2–3 küçük delikten kamera ve cerrahi aletlerle omuz içine girilir.

2. Lezyonun hazırlanması: Yırtık labrum çevresi temizlenir, kemik yatağı tazelenir.

3. Ankor yerleştirme: Glenoid kenarına 2–4 adet dikiş ankor yerleştirilir.

4. Labrum onarımı: Yırtık labrum ve kapsül, anatomik pozisyona çekilerek dikilir.

5. Kontrol ve kapama: Eklem içi stabilitesi kontrol edilir, küçük cilt kesileri kapatılır.

Ameliyatın Amacı

Eklemdeki stabiliteyi yeniden sağlamak. Tekrar çıkık riskini azaltmak. Normal eklem biyomekaniğini ve fonksiyonunu geri kazandırmak.

İyileşme Süreci

1–4 hafta: Kol askıda, pasif hareketlere başlanır.

6–12 hafta: Kademeli aktif hareket ve güçlendirme egzersizleri.

4–6 ay: Spor veya ağır aktivitelere dönüş (hasta durumuna göre).

Erken ve uygun rehabilitasyon, başarı için kritik önemdedir.

Başarı Oranları ve Literatür Bilgisi

Uygun endikasyonla yapıldığında başarı oranı %85–95 arasında bildirilmiştir. Rekürrens (tekrar çıkık) riski genç temas sporcularında biraz daha yüksektir. Literatür, 20 yaş altı aktif bireylerde Remplisaj gibi kemik sorunlarını giderici tekniklerin de eklenebileceğinin düşünülebileceğini vurgular.

Remplisaj (Remplissage) Ameliyatı Nedir?

Remplisaj omuz çıkığıyla birlikte görülen Hill-Sachs defektini (humerus başının arka-dış kısmında oluşan çukur şeklinde kemik hasarı) tedavi etmek için yapılan artroskopik bir ek cerrahi tekniktir. Kelime kökeni Fransızcadır ve “doldurma / tamamlama” anlamına gelir. Özellikle genç, aktif ve tekrar çıkık riski yüksek hastalarda, omuz stabilitesini korumada önemli bir katkı sağlar.

Remplisaj ne işe yarar?

Omuz öne doğru çıktığında (anterior çıkık), humerus başı glenoid kenarına çarpar ve arka dış yüzeyinde bir oyuk (Hill-Sachs defekti) oluşur. Bu oyuk derinse, omuz hareketi sırasında tekrar glenoide “takılarak” çıkığın tekrarlamasına yol açabilir (engaging Hill-Sachs).

Remplisaj işlemi, bu oyuk bölgesinin “aktif eklem yüzeyine katılmasını” engellemek için yapılır. Amaç: Humerus başını arka kapsül ve infraspinatus tendonu ile “doldurarak” oyuğu işlevsel olarak kapatmak → böylece omuz başı tekrar glenoide sıkışmaz, stabilite artar.

Nasıl yapılır? (Artroskopik teknik özet)

1. Genellikle Artroskopik Bankart tamiri ile aynı seansta yapılır.
2. Artroskop ile omuz eklemi içinden Hill-Sachs defekti görüntülenir.
3. Defektin içine 1–2 adet ankor yerleştirilir.
4. Dikişlerle infraspinatus tendonu ve arka kapsül defekte dikilerek oyuğun “doldurulması” sağlanır.
5. Bu sayede humerus başı o bölgede artık glenoid ile temas etmez.

Avantajları

• Kapalı (artroskopik) yöntemdir, ek kesi gerekmez.
• Omuz stabilitesini anlamlı şekilde artırır.
• Özellikle “off-track” Hill-Sachs lezyonlarında rekürrens (tekrar çıkık) riskini azaltır.
• Latarjet gibi kemik transferi gerektiren işlemlere göre daha minimal invazivdir.

Olası dezavantaj / dikkat edilmesi gerekenler

• Infraspinatus tendonunun gerilmesine bağlı dış rotasyon hareketinde hafif kısıtlılık olabilir.
• Büyük kemik kaybı veya kritik glenoid defekt varlığında tek başına yeterli olmaz.

Latarjet Ameliyatı Nedir?

Latarjet ameliyatı, omuzun ön kısmında tekrarlayan çıkıklara neden olan kemik eksikliğini (ön glenoid defekti) tedavi etmek için yapılan bir kemik blok transfer ameliyatıdır. Bu işlemde, korakoid çıkıntısından alınan kemik parçası (ve kas bağlantılarıyla birlikte) omuz ekleminin ön kenarına taşınır ve oraya sabitlenir. Amaç, omuzun yeniden çıkmasını önleyecek “kemik bariyer” ve dinamik kas desteği sağlamaktır.

Ne zaman yapılır? (Endikasyonlar)

Latarjet ameliyatı genellikle şu durumlarda tercih edilir:

1. Tekrarlayan anterior omuz çıkıkları
2. Glenoid kemiğinde %15–25’ten fazla kemik kaybı
3. “Off-track” Hill-Sachs lezyonu (yani humerus başı defekti eklemde takılma yapıyorsa)
4. Daha önce başarısız Bankart tamiri sonrası rekürrens
5. Yüksek riskli temas sporcuları (örneğin rugby, judo, futbol kalecisi)

Ameliyatın teknik özeti

1. Korakoid çıkıntısının alınması:
   Omuzun ön-üst kısmındaki korakoid kemiği, bağlı kaslarla (konjoint tendon – kısa baş biceps ve coracobrachialis) birlikte kesilerek alınır.
2. Glenoid kenarına transfer:
   Bu kemik parçası, glenoid ön kenarına taşınır ve 2 vida ile sabitlenir.
3. Dinamik stabilite:
   Korakoid bloğun üzerindeki kaslar (özellikle kısa baş biceps ve coracobrachialis) humerus başının önünden geçerek dinamik bir “askı mekanizması” oluşturur.
   Böylece hem kemik bariyer (statik) hem de kas desteği (dinamik) sağlanır.

Ameliyatın hedefi

• Omuzun yeniden öne doğru çıkmasını önlemek
• Stabiliteyi hem kemik hem kas ile güçlendirmek
• Özellikle “kemik kaybı olan” instabil omuzlarda kalıcı çözüm sunmak

İyileşme süreci (rehabilitasyon özeti)

• 0–4 hafta: Kol askıda, pasif hareketlerle başlanır.
• 6–12 hafta: Aktif hareket ve kas güçlendirme egzersizleri.
• 4–6 ay: Spora ve ağır aktivitelere dönüş (güç ve hareket açıklığına göre).

Fizyoterapi süreci kişiye özel planlanır.

Başarı oranları

• Uzun dönem stabilite oranı: %90–97
• Rekürrens oranı: %3–5
• Temas sporcularında bile yüksek başarı
• Ancak küçük bir hasta grubunda omuz hareket açıklığında azalma veya artroz gelişimi görülebilir.

Olası riskler / komplikasyonlar

• Sinir yaralanması (özellikle n. musculocutaneus)
• Kemik bloğun kaynamaması (nonunion)
• Vida gevşemesi veya malpozisyon
• Uzun dönemde eklem artrozu gelişimi

Bu komplikasyonlar deneyimli ellerde oldukça düşüktür.

Omuz Çıkığı — Sık Sorulan 10 Soru ve Kısa Cevaplar

1. Omuz çıkığı (anterior) nedir, nasıl olur?
   Omuz çıkığı, humerus başının glenoid (omuz yuvası) üzerinden kaymasıdır; travma (düşme, çarpma) en sık nedenidir. Öne (anterior) çıkık, en sık görülen türüdür. Arkaya çıkık veya çok yönlü (öne+aşağıya) gibi türleri de nadir de olsa görülür. Travma sırasında kapsül-labrum-kemik yaralanmanın oluştuğu omuz bölgesine ve şiddetine  göre çıkık türü ve tekrarlama potansiyeli oluşur.
2. Omuz çıkığının tipik belirtileri nelerdir?
   Ani, şiddetli ağrı, omuzda şekil bozukluğu, hareket kaybı, kolu tutamama; sinir veya damarsal hasar varsa uyuşma/gevşeklik de olabilir. Tanı genelde öykü + fizik muayene + röntgenle konur.
3. İlk müdahale (reduction) nasıl yapılır ve immobilizasyon gerekli mi?
   İlk müdahale (redüksiyon) güvenli bir ortamda, uygun analjezi ile yapılır; sonrasında kısa süreli immobilizasyon (kol askısı) ve erken kontrollü rehabilitasyon çoğu hastada tercih edilir. İmmobilizasyon süresi ve pozisyonu (iç/ dış rotasyon) tartışmalıdır. Kol askısı kullanım süresi ve rehabilitasyon hızı-tipi hastanın yaşı, yaptığı spora/mesleğine ve hasar gören dokuların lokalizasyonuna göre kişiselleştirilir.
4. İlk kez çıkan omuzda ameliyat gerekli midir?
   Her ilk çıkıkta ameliyat gerekmez. Aktif spor yapmayan, kapsül-labrum-kemik hasarı belirgin olmayan hastalarda genellikle kısa süreli immobilizasyon ve fizyoterapi yeterlidri. Ancak genç, aktif/temas sporcusu veya glenoid/humerus kemiğinde belirgin hasar (büyük Bankart/kemik kaybı, “off-track” Hill-Sachs lezyonu) varsa erken cerrahi stabilizasyon önerilebilir çünkü tekrar çıkık riski yüksektir.
5. Tekrar çıkık (rekürrens) riski ne kadar?
   Tekrar çıkık oranları yaşa, hasarın tipine ve tedaviye göre goldukça geniş aralıkta değişebiliyor. Genellikle genç hastalarda ilk travmatik anterior çıkık sonrası ameliyatsız tedavi ile nüks oranları %20–60 gibi büyük oranlara çıkabiliyor. Bu nedenle risk faktörleri (yaş <25, yoğun spor, kemik kaybı) olan hastalarda ameliyatsız tedavi seçeneğinin dikkatle tercih edilmesi önemlidir.
6. Ameliyatsız (konservatif) tedavi ile ne kadar iyileşme beklenir?
   Ağrı ve hareket kısıtlılığı genelde ilk 6–12 haftada belirgin düzelme gösterir; ancak stabilite problemleri (tekrar çıkık hissi) daha geç veya hiç düzelmeyebilir. Rehabilitasyon—özellikle skapula kontrolü ve rotator manşet güçlendirme —başarının anahtarıdır.
7. Hangi durumlarda hangi cerrahi yöntem tercih edilir (Arthroscopic Bankart-Remplisaj vs)?
   Kemik hasarının (kemik-Bony Bankart/ Hill Sachs) baskın olmadığı, sadece bağ yırtığının (bankart lezyonu-kapsüler yırtık) hakim olduğu durumlarda hasar gören bağların artroskopik olarak tamiri mümkün olmaktadır. Küçük kesilerle, eklemin içi kamerayla görüntülenir ve yırtılan dokular (Bankart Lezyonu) tekrar ait olduğu alanlara dikilebilir. Bu dikişler deliklerden uygulanabilir nitelikte olup modern dikişler kemikleşebilen çapalar ya da tamamı ip çapalardan oluşabilmektedir. Ameliyatların sınırlı girişimsel hale gelmesiyle spora ve işe dönüş kolaylaşmaktadır.
8. Hangi durumlarda hangi cerrahi yöntem tercih edilir (Latarjet)?
   Humerusun topuz şeklindeki üst kısmını taşıyan, skapulanın glenoid kısmı bazen zarar görür. Glenoidin hasarlanması ve kemik stokundaki azalma başın çıkışını kolaylaştırır. Her çıkıkla birlikte eklemin tekrar çıkması kolaylaşır. Kısa süre içerisinde çıkık sayısında belirgin bir artış oluşabilmektedir. Bu durumda eklem önündeki Korakoid çıkıntının kesilip, glenoid kemiğe (yuvaya) eklenmesi başın çıkışını engeller. Özellikle anlamlı anterior glenoid kemik kaybı (kritik veya subkritik) olan veya tekrarlayan yüksek riskli hastalarda Latarjet tercih edilir. Cerrahi seçim hastanın profiline ve kemik kaybı miktarına göre yönlendirilir.
9. Ameliyat sonrası rehabilitasyon ve işe/spora dönüş ne zaman olur?
   Protokoller merkezler arasında değişir. Genel yaklaşım ameliyattan sonraki ilk 4–6 hafta hastanın omuzunu korumaya yöneliktir. 6–12 haftada güçlendirme ve hareket açıklığı egzersizleri planlanır. Kontak/çarpışmalı ve fırlatma/raket sporlarına dönüş genelde 4–6 ay veya daha uzundur. Ameliyat sonrası spora dönüşün en önemli kriterleri güç, hareket açıklığı ve fonksiyondur.
10. Omuz çıkığını önlemek mümkün mü? Hangi önleyici önlemler etkilidir?
    Omuz çıktığını önlemek için kas-güçlendirme (özellikle skapular stabilizatörler ve rotator manşet), uygun ısınma, düşme-önleme stratejileri ve temas sporlarında uygun eğitimle kısmen mümkündür. Yüksek risk grubunda (genç temas sporcuları) cerrahi tartışılabilir.
11. Omuz çıkığı ile rotator manşet yırtığı, bursit veya labral lezyon arasındaki fark nedir?
    Omuz çıkığı (instabilite) genelde travma sonrası aniden oluşur ve tekrarlama eğilimi gösterir; rotator manşet yırtığı/bursit daha çok aşınma-ağrı ve gecikmiş hareket kısıtlılığı ile karakterizedir. Görüntüleme (MRI/US) ve klinik testler ayırıcı tanıda gereklidir.